Zostań przewodnikiem po literackiej drodze ku wolności. Stwórz w swojej bibliotece „Półkę Wolności”!

W tym roku mija 25 lat od przeprowadzenia pierwszych wolnych wyborów w powojennej Polsce. Z tej okazji Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego oraz Inicjatywa „Razem ‘89” chciałyby zachęcić biblioteki do popularyzacji literatury przedstawiającej najnowszą historię Polski i poszerzania wiedzy o polskiej drodze do wolności.

W latach siedemdziesiątych swoją działalność rozpoczął Komitet Obrony Robotników – pierwsza jawna grupa opozycji demokratycznej, stająca w obronie praw człowieka. Rozwinął się „powielaczowy” ruch wydawniczy – własne biuletyny wydawał KOR, poza cenzurą drukowano liczne gazetki i pisma, a z czasem także książki. Coraz szerzej rozchodząca się literatura niezależna trafiała do wielu tysięcy osób, co wpływało na zmianę stosunku do systemu komunistycznego różnych środowisk społecznych.

Niezwykle ważnym momentem przyspieszającym bieg wydarzeń był wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża, a potem wizyta Jana Pawła II w Polsce w czerwcu 1979 roku. Polacy poczuli wówczas, że są wspólnotą i że zdobyli punkt oparcia poza narzuconym systemem.

W okresie legalnego działania „Solidarności” (1980–1981) kilkaset biuletynów związkowych rozpowszechnianych we wszystkich regionach, agencje informacyjne Związku oraz wydawany oficjalnie w 1981 roku w nakładzie 500 tysięcy egzemplarzy „Tygodnik Solidarność” skutecznie podważały monopol propagandowy władzy.

W początkach stanu wojennego ze względu na całkowity brak możliwości porozumiewania się (wyłączone telefony, zakaz opuszczania miast bez specjalnych przepustek, zamknięcie wszystkich gazet oprócz dwóch partyjno-propagandowych) najbardziej pożądanym towarem stało się „wolne słowo” – niemal wszędzie tworzono najpierw sieci służące zbieraniu i przekazywaniu informacji. Stawały się one zalążkiem „społeczeństwa podziemnego”. Podziemna „Solidarność” to nie tylko działalność o charakterze politycznym, ale także niezależna kultura i oświata, a przede wszystkim niezależny od władzy ruch wydawniczy – „drugi obieg”. Rozwinął się na niespotykaną skalę: największa podziemna gazeta wydawana w stanie wojennym - „Tygodnik Mazowsze” osiągała nakład 80 tys. egzemplarzy.

W latach 1976 – 1990 ukazało się w Polsce blisko 5000 tytułów wydawnictw ciągłych (gazetek i czasopism), a druków zwartych (książek i broszur) blisko 7000 pozycji. Szacuje się, że stały kontakt z tymi publikacjami miało około 100 tys. osób, a sporadyczny: 200-250 tys. Warto pokazać choć część z nich!

Zapraszamy biblioteki do stworzenia w swoich placówkach „Półek wolności”. Wybierzcie kilkanaście czy kilkadziesiąt publikacji opisujących najnowszą historię Polski, wygospodarujcie dla nich kącik (półkę, regał, stojak) i wyeksponujcie. Oznaczcie jako „Półkę Wolności” i umieśćcie logotyp Inicjatywy „RAZEM ‘89” – dzięki temu uświadomicie osobom przychodzącym do biblioteki, że Wasza „Półka Wolności” jest elementem ogólnopolskiej akcji obywatelskich obchodów 25. rocznicy przemian demokratycznych w naszym kraju. Naklejki z logotypem można otrzymać z sekretariatu inicjatywy RAZEM ’89 – wystarczy skontaktować się z Razem’89 (mail: sekretariat@razem89.pl lub tel: +48 224 048 131).
W przygotowaniu „Półek Wolności” z pewnością pomoże katalog „Archiwum opozycji – książki drugiego obiegu” znajdujący się na stronie internetowej Ośrodka KARTA, w zakładce Archiwum Opozycji: http://karta.org.pl/pdf/orginal/13966039698753.pdf, zawierający ponad 5 tys. pozycji.

Można też zebrać publikacje z biblioteczek domowych. Poproście osoby przychodzące do biblioteki, żeby przejrzały swoje zbiory – być może znajdą ciekawe materiały z tego okresu, które wzbogacą „Półki Wolności”.
Biblioteki mogą zorganizować lokalną inaugurację akcji np. zaprosić na spotkanie z opozycjonistą z czasów PRL, który mógłby opowiedzieć o tym, jak powstawały i jaką rolę w tamtych czasach odgrywały podziemne publikacje albo zorganizować projekcję filmu nawiązującego do przełomu 1989. Inicjatywa „RAZEM ’89” może dostarczyć bibliotekom trzy takie filmy:

- „Europa Środkowa idzie na wolność” - pokazujący powstanie Trójkąta Wyszehradzkiego i wycofywanie wojsk radzieckich z Czechosłowacji, Polski i Węgier. Reżyseria: Mirosław Jasiński, długość: 53 min.

- „Punkt oparcia” - film dokumentalny pokazujący walkę z reżimem komunistycznym w latach 80. z perspektywy Wschodu i Zachodu, a szczególnie zaangażowanie Parlamentu Europejskiego w obronę praw człowieka w państwach bloku radzieckiego i wsparcie opozycji demokratycznej.Dokument powstał przy udziale Stowarzyszenia Maj 77, Narodowego Centrum Kultury oraz Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. Reżyseria: Anna Ferens, długość: 60 min.

- „Upadek Imperium” - film przedstawia wydarzenia, które doprowadziły do upadku ZSRR i rozpadu bloku socjalistycznego w relacjach historyków (Timothy Garthon Ash), polityków (George Bush), dysydentów i uczestników walki o zmianę systemu (Lech Wałęsa, Vaclav Havel, Żelui Żelew) i nowy kształt Europy. W bogatych materiałach archiwalnych pokazane są najważniejsze wydarzenia tej zbiorowej drogi do wolności, w którą znaczący wkład wniosła polska Solidarność. Reżyseria. Andrzej Titkow, długość: 55 min.

Biblioteki, które chcą zorganizować taką projekcję, powinny skontaktować się z sekretariatem Razem’89 drogą mailową: sekretariat@razem89.pl lub telefonicznie: +48 224 048 131. Kwestie logistyczne (nośnik, sposób dostarczenia filmu) będą ustalane indywidualnie z każdą biblioteką. 

Razem’89 to koalicja organizacji pozarządowych, która powstała w 2009 roku, w dwudziestą rocznicę przełomu demokratycznego w Polsce. Serdecznie zapraszamy wszystkich do wspólnego działania także w 25. rocznicę. Zachęcamy do współpracy samorządy, firmy, szkoły, biblioteki, domy kultury, grupy młodzieżowe, lokalnych liderów - wszystkich, którzy chcą świętować z nami. Chcemy inspirować aktywność obywatelską, przypominać o odpowiedzialności za wolność, budować poczucie solidarności i wspólnej troski o przyszłość.