program rozwoju biblioteki

Biblioteka publiczna jest instytucją otwartą, oferującą swoje usługi wszystkim obywatelom. Jej działalność odpowiada aktualnym potrzebom lokalnego środowiska. Wspiera fundamentalne zasady demokracji, takie jak równość, pluralizm, samorządność i tolerancja. Odgrywa ważną rolę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym. Buduje kapitał społeczny. Jest partnerem władz lokalnych wspierającym realizację ich zadań. Tak zdefiniowana koncepcja biblioteki we współczesnym świecie wydaje się czymś oczywistym. O tym, jak praktycznie wygląda jej realizacja, można się przekonać odwiedzając bibliotekę w Gellerup, filię  biblioteki miejskiej w Aarhus (Dania).

Gellerup to jedna z najbiedniejszych dzielnic w całym kraju. Jej szczególną cechą jest charakterystyczne budownictwo (unikalne w Danii wielkopłytowe bloki), a także wielonarodowa i wielokulturowa społeczność. Populacja Gellerup liczy ok. 12 tysięcy mieszkańców, z czego ponad 85% to ludność imigrancka. Mówi się tu w 52 różnych językach. Mieszkańcy Gellerup należą do najuboższych w całej Danii – ok. 60% stale lub tymczasowo utrzymuje się z zasiłków. Wielu z nich nie posiada żadnego formalnego wykształcenia. Poważnym problemem jest wysoki poziom przestępczości: częste podpalenia, napady i kradzieże. Z taką rzeczywistością zmierzyła się biblioteka miejska w Aarhus, która właśnie w tej dzielnicy, we współpracy z innymi instytucjami i organizacjami, zrealizowała projekt "CCG – Community Center Gellerup" i utworzyła wielofunkcyjny ośrodek usług dla obywateli.    

O projekcie (w jęz. angielskim) można przeczytać tu:
What is Community Center Gellerup?
From Library to Community Centre (raport z realizacji projektu)

Projekt rozpoczęto w 2005 roku. Przygotowując go zastosowano ciekawe metody badawcze, m.in. koncepcję "Appreciative Inquiry (AI)", polegającą na rozpoznaniu i wykorzystaniu mocnych stron jednostek, organizacji i społeczności jako ważnych czynników zmiany organizacyjnej i rozwoju. Skoncentrowano się na zasobach, które "są dostępne", rozwiązaniach, które już "się sprawdziły" i atutach, które "należy wzmacniać". Opracowano "model Gellerup" – współpracy międzysektorowej, w której wszyscy partnerzy działają wspólnie dla dobra społeczności, funkcjonując w jednej strukturze organizacyjnej i realizując specyficzne zadania.

Nawiązano współpracę z jednostkami samorządu (m.in. działem promocji zdrowia, działem ds. polityki społecznej i zatrudnienia), organizacjami pozarządowymi (stowarzyszeniem promującym wiedzę o nowych technologiach, stowarzyszeniem wspierającym wymianę wolontariacką, stowarzyszeniem działającym na rzecz  dzieci i młodzieży w środowiskach wykluczonych itp.). Opracowano wspólną dla partnerów wizję: "wzmacnianie potencjału lokalnej społeczności Gellerup z wykorzystaniem podejścia holistycznego (całościowego)". Sformułowano pięć ważnych dla realizatorów projektu wartości - są to: wiarygodność, poszanowanie, zaangażowanie, koncentracja na zasobach, wspólnota własności. Wreszcie zadbano o to, by planowane działania (i ich ideologiczne podstawy) były spójne z polityką, wizją i strategią rozwoju miasta (wizja: "Aarhus to miasto dla każdego, przestrzeń dla różnorodności. Integracja jest naszą siłą."). Projekt formalnie zakończono w roku 2007, lecz jego efekt (CCG - ośrodek usług dla obywateli) pozostał stałą usługą biblioteki i funkcjonuje do dziś.

Po przekroczeniu progu ośrodka nikt nie ma żadnych wątpliwości, że jest to nadal i przede wszystkim biblioteka. Na pierwszy rzut oka filia nie różni się specjalnie od innych bibliotek publicznych – czy duńskich, czy polskich. Dominuje tu książka, eksponowana na różne sposoby, choć wyraźnie obecne są także inne kategorie zbiorów bibliotecznych. Przede wszystkim muzyka i filmy, lecz także audiobooki i gry. Zbiory są jednak sprofilowane - zarówno książki, jak i inne materiały dostępne są w językach zamieszkujących Gellerup mniejszości etnicznych. Wielokulturowość otoczenia biblioteki podkreśla także jej wystrój – flagi narodowe krajów reprezentowanych przez mniejszości.

Wszystkie rodzaje zbiorów można wypożyczać nieodpłatnie. Filia oferuje też inne tradycyjnie pojmowane usługi biblioteczne, takie jak pomoc w wyszukiwaniu informacji, dostęp do Internetu (za darmo), porady dotyczące wyboru literatury, wydarzenia kulturalne dla dzieci i dorosłych, możliwość skorzystania ze sprzętu (drukarki, kserokopiarki), kursy obsługi komputera, hotspot itp. W ramach usługi "Biblioteka przyjdzie do Ciebie" książki i inne materiały przywożone są nieodpłatnie do domu osobom starszym i niepełnosprawnym. Niezależnie od tego, pomieszczenie biblioteki przystosowane jest do potrzeb osób niepełnosprawnych, które, poruszając się na wózkach inwalidzkich, nie napotykają tu większych barier.

Jednak to, odróżnia tę bibliotekę od innych i co stanowi praktyczny przykład realizacji "modelu Gellerup", to szeroka gama dodatkowych usług dla mieszkańców. Część z nich określana jest po duńsku jako "borgerservice", czyli "usługi dla obywateli". Ponadto funkcjonują w bibliotece stałe "punkty usługowe", prowadzące działalność ukierunkowaną na specyficzne potrzeby. Są to: "Job corner", czyli "kącik" dla osób poszukujących pracy, "Publiczny punkt informacji" oferujący anonimowe porady na temat funkcjonowania duńskiego społeczeństwa, "Dom zdrowia" prowadzący zajęcia i porady zdrowotne oraz "Kafejka szkolnych zadań" dla uczniów (młodych i dorosłych) odrabiających zadania domowe.

"Borgerservice" to instruktaż i konkretna pomoc dotycząca dostępnych w Danii samoobsługowych usług elektronicznych (zarówno publicznych, jak i prywatnych). Użytkownicy dowiadują się tu m.in.:

• jak zamówić kartę ubezpieczenia zdrowotnego,
• jak posługiwać się NemiID - identyfikatorem cyfrowym, umożliwiającym korzystanie z wielu różnych usług elektronicznych - administracyjnych, bankowych, kulturalnych itp.,
• jakie dokumenty należy wypełnić zmieniając miejsce zamieszkania, i gdzie je złożyć,
• jak uzyskać paszport lub przedłużyć jego ważność,
• jak wypełnić inne wymagane prawem dokumenty i formularze.

"Job corner" to miejsce, w którym można uzyskać informacje o aktualnych ofertach pracy i pomoc w poszukiwaniu jej. Wsparcie w tym zakresie polega na:

• wydzieleniu komputerów wyłącznie do celów poszukiwania informacji o ofertach pracy, pomocy w ich obsłudze,
• pomocy w wyszukiwaniu ofert pracy,
• pomocy w tworzeniu dokumentów aplikacyjnych, sprawdzaniu, korekcie,
• zamieszczaniu CV w internetowych bazach danych osób poszukujących pracy,
• doradztwie na temat prowadzenia rozmów kwalifikacyjnych i autoprezentacji na rozmowie.

"Publiczny punkt informacji" oferuje anonimowe porady w wielu językach (duńskim, arabskim, angielskim, francuskim, tureckim, somalijskim itd.) na temat zasad funkcjonowania duńskiego społeczeństwa oraz praw i obowiązków jego obywateli. Można tu przyjść z konkretnym problemem i uzyskać informację o tym, do jakich podmiotów należy się zwrócić, a także pomoc (również językową) w kontaktach z tymi podmiotami. Raz w tygodniu można uzyskać profesjonalną poradę prawną. Pracownicy punktu na każdym kroku podkreślają zasady anonimowości i poufności w kontaktach z użytkownikami, dzięki czemu zdobywają ich zaufanie i pomagają rozwiązać ich często trudne problemy.

"Dom zdrowia" to wydzielone w bibliotece specjalne pomieszczenie, w którym można się umówić na spotkanie z pielęgniarką, położną, stomatologiem i uzyskać poradę, np. na temat zdrowego stylu życia, odżywiania czy higieny jamy ustnej. Usługi adresowane są przede wszystkim do kobiet – matek małych dzieci, kobiet w ciąży, bezrobotnych lub z problemami zdrowotnymi. "Zapytaj pielęgniarkę" – to codzienne dyżury pielęgniarek, podczas których można np. zmierzyć i zważyć swoje dziecko, uzyskać konsultację i wstępną diagnozę stanu zdrowia, poradę ze wskazaniem dalszych kroków do podjęcia itp. Placówka organizuje też zajęcia grupowe, np. dla kobiet w ciąży, kobiet z nadwagą, kobiet szukających pracy i zmuszonych do zmiany stylu życia. 

Biblioteczna "Kafejka szkolnych zadań" prowadzona jest przez wolontariuszy z organizacji Stowarzyszenie Daisy, podlegającej duńskiej Radzie ds. Uchodźców oraz z organizacji pozarządowej Red Barnet Ungdoms działającej na rzecz dzieci i młodzieży, szczególnie w środowiskach zagrożonych wykluczeniem. Wolontariusze dyżurują w bibliotece kilka dni w tygodniu (dyżur trwa od 1,5 do 2 godzin) i oferują bezpłatną pomoc w rozwiązywaniu różnych zadań związanych z edukacją szkolną (zadania domowe, pomoc w tłumaczeniu listów i dokumentów). Z pomocy tej może korzystać nie tylko młodzież szkolna, lecz także dorośli przygotowujący się np. do egzaminów na prawo jazdy, uczęszczających do szkół językowych lub rozpoczynających edukację wyższego szczebla, w tym edukację zawodową. "Kafejka" działa nie tylko w Gellerup – jest to usługa dostępna w sześciu różnych filiach biblioteki w Aarhus, a także online (Źródło: http://www.aakb.dk/biblioteker/facilitet/lektiehjaelp).

Niezależnie od oferowanych przez ośrodek usług, pełni on także rolę miejsca spotkań dla lokalnej społeczności, miejsca spędzania wolnego czasu i nawiązywania  kontaktów.

"Szukam przyjaciółki - czy chcesz nią zostać? - "serwis społecznościowy" na tablicy w bibliotece

Rodzinny "kącik technologiczny" dla dzieci i rodziców

Kierunek rozwoju usług bibliotecznych, polegający na integracji tradycyjnych usług bibliotek z usługami dla obywateli i działalnością społeczną, obierają także inne duńskie biblioteki, nie tylko filia w Gellerup działająca w specyficznym "problemowym" otoczeniu. Doradztwo, instruktaż, wsparcie w korzystaniu z dostępnych usług publicznych typu e-administracja i elektronicznych usług komercyjnych (np. bankowych) jest w duńskich bibliotekach coraz bardziej powszechne (źródło: Borrowing items in Danish libraries). Co więcej, tak ukierunkowana działalność bibliotek cieszy się poparciem ze strony władz lokalnych, ponieważ jest zgodna z prowadzoną przez nie polityką i stanowi cenną pomoc w realizacji ich zadań.

W rocznym raporcie biblioteki w Aarhus poświęconym usługom dla obywateli zamieszczono wypowiedź radnego miasta Aarhus – Marca Perery Christensena. Czytamy w niej m.in.: "W Aarhus nie zlikwidowaliśmy bibliotek, co zdarzyło się w wielu innych miastach, lecz zdecydowaliśmy się je rozwijać i rozszerzać ich działalność o usługi dla obywateli. Koncepcja wielofunkcyjnych ośrodków usług publicznych jest nam bliska jako ważny element polityki lokalnej. Ośrodek usług dla obywateli to nowa instytucja, właściwa dla społeczeństwa opartego na wiedzy. Jest to centrum kulturalne i jednocześnie miejsce otwarte, wspomagające uczenie się - instytucja łącząca w sobie usługi biblioteczne, usługi dla ludności oraz funkcje społeczne istotne dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Takie, które to społeczeństwo chce i jest w stanie realizować" (źródło: 10 Arsberetning borgerservice & bibliotek, s. 5).

Tekst i zdjęcia: Agnieszka Koszowska