program rozwoju biblioteki

Pierwszy scenariusz przyszłości bibliotek, opisany w publikacji The Bookends Scenarios - Alternative futures for the Public Library Network in NSW in 2030, nosi tytuł "Silent Spring" (Milcząca wiosna). Tak samo zatytułowana jest znana książka Rachel Carson z 1962 roku, która po raz pierwszy wzbudziła zainteresowanie zachodniego świata ochroną środowiska naturalnego i zapoczątkowała ruch ekologiczny. Świat opisany w scenariuszu „Silent Spring” to świat przesiąknięty duchem ekologii i troską o dalsze losy ludzkości. Dokąd nas zaprowadzi nieokiełznana konsumpcja, coraz szybsze tempo życia, globalizacja gospodarki i degradacja środowiska? Jakie miejsce w opisywanym świecie zajmują biblioteki i bibliotekarze? Zobaczmy.

Anomalie klimatyczne to pierwszy sygnał nadchodzących przemian. Na całym świecie ludzkość pada ofiarą kolejnych kataklizmów, katastrof ekologicznych i pandemii. Globalna gospodarka ulega destabilizacji. Brakuje surowców naturalnych, a ceny energii pną się w górę. Proces globalizacji zatrzymuje się. Ludzie coraz rzadziej podróżują i w coraz mniejszym stopniu korzystają z nowoczesnych technologii. „Mobilne” produkty i globalne usług wychodzą z użycia. Ludzkość powraca do swoich korzeni, a życie koncentruje się w lokalnych społecznościach. Lokalność i wszystko, co odpowiada lokalnym potrzebom, zyskuje na znaczeniu.

Astronomiczne koszty energii wymuszają oszczędności. Maszyny i urządzenia należy wyłączać, by móc mniej płacić za prąd. Znalezienie alternatywnych źródeł energii i samodzielne jej wytwarzanie przez konsumentów staje się koniecznością. W instytucjach publicznych, biurach, a także w prywatnych domach powstają generatory energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. Ze względu na wysokie koszty paliwa ludzie rezygnują z samochodów na rzecz skuterów i rowerów. Sami szyją i przerabiają swoje ubrania. Dzieci – jak za dawnych czasów – chodzą do szkoły na piechotę. Samorządy zachęcają mieszkańców do oszczędności, recyklingu i samowystarczalności. Mieszkańcy otrzymują granty na działalność rolniczą, a tereny publiczne są przekazywane pod uprawę roli prywatnym właścicielom.

Z powodu wysokich kosztów ludzie coraz rzadziej korzystają z komputerów, Internetu i mediów społecznych. Dogłębnie analizują swoje potrzeby, a także korzyści i koszty każdego urządzenia czy usługi. Stopniowo wychodzą z użycia telefony komórkowe. Badania naukowe wykazują związek pomiędzy używaniem komórek a zapadaniem na nowotwory, w wyniku czego samorządy wprowadzają zakaz ich używania w budynkach publicznych: szkołach, szpitalach i bibliotekach. Komórki stają się w nowym tysiącleciu tym, czym w poprzednim była nikotyna.

Rośnie obawa o losy naszej planety. Po serii katastrof ekologicznych i kryzysów finansowych ludzkość zaczyna dostrzegać destrukcyjny wpływ mechanizmów wolnorynkowych i niekontrolowanych zachowań konsumpcyjnych. Ludzie odwracają się od globalizacji i wybierają proste, bliskie, lokalne rozwiązania. Dużego znaczenia nabierają tradycyjne wartości: dom, więzi rodzinne, stabilizacja, bliskość, zaufanie. 

Coraz mniejsze zainteresowanie Internetem i mediami cyfrowymi powoduje spadek ilości produkowanych na świecie informacji. W tym świecie nie ilość, lecz jakość ma znaczenie. Największym zaufaniem cieszą się lokalne media – są najbliżej odbiorców i najłatwiej jest sprawdzić ich wiarygodność.

Ten świat należy do tradycyjnych drukowanych książek. Popularne niegdyś e-booki tracą na znaczeniu, panuje bowiem przekonanie o ich nietrwałości, a także o niewielkim (w porównaniu z książką) wpływie na rozwój intelektualny użytkownika. W tym świecie czytelnictwo utrzymuje się na wysokim poziomie – ludzie dosłownie pochłaniają książki. Biblioteki odkrywane są na nowo i traktowane z ogromnym szacunkiem – nie tylko jako składnice książek, lecz przede wszystkim jako publiczne przestrzenie. Miejsca neutralne, zapewniające mieszkańcom bezpieczeństwo. Miejsca kultywujące lokalną tradycję i lokalne wartości. Miejsca, w których dostępne są najważniejsze dla mieszkańców informacje. A także miejsca, w których odbywają się ważne dla mieszkańców wydarzenia.

Pomimo tak znaczącej roli bibliotek w środowisku, ich sytuacja finansowa nie należy do najlepszych. Globalny kryzys, wysokie koszty utrzymania, rosnące potrzeby starzejącego się społeczeństwa, traktowane priorytetowo przez rządzących, to przyczyny dotkliwych redukcji budżetów. Biblioteki zmuszone są do wprowadzania płatnych usług, zatrudniania pracowników posiadających wiele różnorodnych umiejętności, angażowania wolontariuszy i emerytów. Stale poddawane są presji ze strony organizatorów wymagających wprowadzania coraz to nowych usług dla obywateli i kosztownych ekologicznych rozwiązań.

 
Wskaźniki zmian:

• Raporty, z treści których wynika, że zmiany klimatyczne są poważniejsze niż przypuszczano;
• Publikacje mówiące o tym, że coraz więcej osób przestaje korzystać z nowoczesnych technologii;
• Wyniki badań naukowych pokazujące negatywny wpływ mediów cyfrowych i serwisów społeczościowych na rozwój umysłowy dzieci;
• Wprowadzanie ograniczeń w użytkowaniu zasobów naturalnych (wody, źródeł energii);
• Wystąpienia publiczne polityków, w których biblioteki publiczne wiązane są z takimi pojęciami, jak społeczność czy sprawiedliwość społeczna;
• Stopniowe odchodzenie od outsourcingu i usług zewnętrznych;
• Wprowadzanie zakazów lub ograniczeń korzystania z nowoczesnych technologii w miejscach publicznych;
• Wyniki badań społecznych, wedle których bibliotekarze należą do osób cieszących się największym zaufaniem w społeczeństwie;
• Zmiany klimatu zmuszające mieszkańców wybranych obszarów do masowych migracji;
• Badania, z których wynika, że ludzie traktują biblioteki jako „bezpieczne miejsca”;
• Wprowadzanie w bibliotekach publicznych zakazu używania telefonów komórkowych i innych urządzeń mobilnych;
• Polityka gromadzenia zbiorów bibliotek uwzględniająca zapotrzebowanie na literaturę z zakresu środowiska naturalnego i zmian klimatycznych;
• Wprowadzanie w bibliotekach nowych typów zbiorów i usług udostępnianych użytkownikom, np. wiedza ekspertów, pieniądze itp.;
• Propagowanie przez izby handlowe lokalnych, związanych z ekologią miejsc pracy;
• Wzrost znaczenia lokalnych rynków i transakcji barterowych;
• Pojawienie się na rynku koszulek z nadrukiem „Mam niewielkie oczekiwania”.

O co użytkownicy pytają bibliotekarzy:

• Czy są jakieś książki na temat samodzielnej produkcji żywności?
• Jak mogę usunąć moje konto na serwisie społecznościowym?
• Chciałbym skorzystać z artykułów naukowych opisujących wpływ komputera na rozwój umysłowy małego dziecka.
• Czy posiadacie spis miejscowych (tanich!) specjalistów od zabezpieczeń przeciwpowodziowych?
• Chciałbym wypożyczyć kogoś, kto mi pokaże, jak zainstalować panele słoneczne.

Wybrane „wydarzenia” na osi czasu 2011-2030

2011 - Commonwealth Bank (największy bank w Australii) otwiera swoje filie w bibliotekach publicznych.

2012 - Słowo „trwałość” jest ósmym na liście najpopularniejszych słów wpisywanych w wyszukiwarce Google.

2013 - Powstaje „Analogowa Koalicja”, do zadań której należą m.in. ochrona drukowanych książek i czasopism oraz promowanie ręcznego pisania listów.

2014 - Wikipedia zaczyna wydawać drukiem swoje encyklopedie.

2015 - Sprzedaż rowerów w Holandii rośnie czterokrotnie w ciągu sześciu miesięcy.

2016 - Zostaje wprowadzony zakaz użytkowania telefonów komórkowych w szkołach i szpitalach, a następnie w instytucjach rządowych i bibliotekach publicznych.

2017 - Google zamyka swój projekt digitalizacyjny tłumacząc się ograniczeniami prawa autorskiego.

2018 - Sprzedaż książek przewyższa sprzedaż zakładów w grach liczbowych na całym świecie.

2019 - Do najbardziej cenionych w świecie zawodów należą: architekt-ekolog, nauczyciel, księgarz i bibliotekarz.

2020 - Według doniesień mediów liczba użytkowników bibliotek na świecie wzrosła czterokrotnie w ciągu ostatnich 20 lat.

2021 - Biblioteki oferują darmowe badania medyczne dla osób powyżej 55 roku życia.

2022 - W bibliotekach sprzedawane są stare drewniane gry planszowe.

2023 - Niespodziewanie dużą popularnością cieszą się organizowane w lokalnych bibliotekach sportowe wydarzenia – turnieje szachowe i zawody w rzutach dyskiem frisbee.

2024 - Popyt na specjalistów od zabezpieczeń przeciwpowodziowych w skali globalnej trzystukrotnie przewyższa podaż.

2025 - W bibliotekach wprowadzony zostaje zakaz użytkowania laptopów.

2026 - Biblioteki stają się najważniejszymi instytucjami pracującymi na rzecz walki z wykluczeniem społecznym.

2027 - Rośnie zapotrzebowanie na różnorodne urządzenia uruchamiane ręcznie, takie jak nakręcane radia czy latarki.

2028 - Zostaje wprowadzony nowy podatek od użytkowania nieodnawialnych źródeł energii.

2029 - Sprzedaż białych świec woskowych rośnie o 400% w ciągu jednego roku.

2030 - Lokalne media używają wobec bibliotekarzy określenia „żywy skarb narodowy”. Globalny wskaźnik zadowolenia z życia osiąga najwyższą wartość od 1945 roku. Organizacje dobroczynne przekazują środki finansowe bibliotekom publicznym.

Opracowano na podstawie The Bookends Scenarios - Alternative futures for the Public Library Network in NSW in 2030


Co sądzisz o tym scenariuszu? Czy wydaje Ci się on prawdopodobny? Jakie szanse widzisz dla swojej biblioteki w takim (lub podobnym) świecie? Napisz – wykorzystaj formularz "Pochwal się!", by podzielić się swoimi przemyśleniami.