- Strona główna
- Konkursy
- Konkurs
- Scenariusz 1
Konkurs "Odkrycia - Przeżycia" w ramach kampanii "Tydzień z Internetem 2013"
SCENARIUSZ
Zagrajmy w eksperymenty
Zagrajmy w eksperymenty to spotkanie dla osób w różnym wieku, które będą wspólnie przeprowadzać proste i efektowne eksperymenty, a przy okazji odkrywać fascynujące zjawiska ze świata nauki. Na czas spotkania uczestnicy wejdą w rolę naukowców-badaczy i przekonają się, że eksperymentowanie może być nie tylko pasjonującym zadaniem, lecz także znakomitą zabawą. Dzięki wykorzystanym podczas spotkania materiałom dostępnym w Internecie uczestnicy poznają wiele ciekawostek ze świata nauki i odkryją, że Internet to źródło różnorodnych, przydatnych i wartościowych informacji.
- Spotkanie zaplanowane jest na 2-2,5 godziny.
- Tematyka eksperymentów jest związana z pięcioma zmysłami człowieka: słuchem, wzrokiem, dotykiem, zapachem i smakiem.
- Przeprowadzenie spotkania nie wymaga od organizatorów posiadania wiedzy z zakresu nauk ścisłych (instrukcje do eksperymentów, opisy, wyjaśnienia i linki do materiałów źródłowych znajdują się w scenariuszu).
- Uczestnicy spotkania nie muszą umieć korzystać z komputera i Internetu , ani posiadać wiedzy z zakresu nauk ścisłych.
- W spotkaniu może brać udział od 6 do 30 osób - uczestnicy podzieleni są na drużyny. Liczba drużyn zależy od liczby uczestników spotkania: maksymalnie 5, minimalnie 3. W spotkaniu może także uczestniczyć „widownia” – osoby, które nie przeprowadzają doświadczeń, lecz asystują drużynom, dopingują je i nagradzają punktami.
- Grupy odkrywców przeprowadzają po kolei te same doświadczenia, a następnie oceniają je przyznając punkty tym, które były dla nich najciekawsze i dzięki którym najwięcej odkryli.
- Drużyny rywalizują także między sobą: po wykonaniu każdego doświadczenia drużyna jest oceniana przez widownię, osobę prowadzącą i członków pozostałych drużyn. Drużyna otrzymuje od każdej osoby oceniającej punkty (od 1 do 5), które są następnie podliczane na zakończenie spotkania – drużyna, która zdobędzie największą liczbę punktów, zdobywa nagrodę.
Jak należy przygotować się do spotkania?
SPRZĘT, OPROGRAMOWANIE, WYPOSAŻENIE
Podczas spotkania potrzebne będą: komputery z dostępem do Internetu (minimum jeden), rzutnik multimedialny, głośniczki, ekran (funkcję ekranu może też pełnić zwykła biała ściana) i – opcjonalnie - drukarka. Aparat fotograficzny przyda się, aby upamiętnić spotkanie. Każdy eksperyment wymaga przygotowania zestawu akcesoriów wymienionych przy opisie eksperymentu oraz na kartach eksperymentów.
Potrzebne będą także kolorowe pisaki oraz arkusze papieru (przyklejone do tablicy, mebli, ściany itp.), na których będą zapisywane efekty eksperymentów i liczba punktów zdobytych przez drużyny. Na arkuszach będą też zamieszczane specjalne naklejki do oceny eksperymentów przez uczestników.
Ważne jest, by szybkość Internetu była wystarczająca do przeglądania materiałów w Internecie (warto przetestować wcześniej). Na ogół wystarcza prędkość 1024 kb/s (1 Mb/s). Prędkość łącza można sprawdzić używając odpowiedniego narzędzia, do znalezienia na przykład na stronie http://www.speedtest.pl/.
Niektóre zaproponowane eksperymenty lepiej jest przeprowadzić w plenerze (np. przed budynkiem instytucji, w której organizowane jest spotkanie, na placu zabaw, boisku itp.). Warto uwzględnić taką możliwość przygotowując się do spotkania.
PARTNERZY
Zachęcamy do zaangażowania w przygotowanie spotkania inne organizacje i instytucje – mogą pomóc między innymi:
- W merytorycznym przygotowaniu spotkania – można zaprosić nauczyciela nauk ścisłych lub inne osoby pasjonujące się nauką.
- W skompletowaniu potrzebnego sprzętu - w tej sprawie można zwrócić się do biblioteki, szkoły, domu kultury czy organizacji pozarządowej; w niektórych miejscowościach działają Gminne Centra Informacji i inne instytucje dysponujące komputerami, rzutnikami, ekranami.
- W przygotowaniu poczęstunku – tu pomóc mogą np. właściciele kawiarni, cukierni czy sklepów, ale także osoby indywidualne, które zaoferują na przykład upieczenie ciasta.
- W pozyskaniu wolontariuszy – szkoła, uczelnia wyższa, dom kultury, straż pożarna, koło gospodyń wiejskich itd. Wolontariuszy można także pozyskać wśród harcerzy czy pracowników Orange Polska (partnerzy Tygodnia z Internetem 2013).
- W przygotowaniu nagród dla uczestników - władze gminy, indywidualni sponsorzy, ale także media - nagrodą dla uczestników mogłaby być publikacja ich zdjęcia ze spotkania w wydaniu lokalnej gazety.
WOLONTARIUSZE
Wolontariusze mogą pomóc przy promocji wydarzenia, w przygotowaniu sali i sprzętu czy przeprowadzeniu samego spotkania (obsługa sprzętu, robienie zdjęć itd.). Mogą pełnić ważną rolę pomagając drużynom przy przeprowadzaniu eksperymentów i wyjaśniając poznawane zjawiska czy prawa nauki (jeśli posiadają stosowną wiedzę).
Wolontariuszami mogą być zarówno ludzie młodzi (np. studenci), jak i starsi (np. emerytowani nauczyciele, mieszkańcy – pasjonaci nauki itp.). Partnerem Tygodnia z Internetem 2013 jest Związek Harcerstwa Polskiego oraz Orange Polska z Fundacją Orange – wolontariuszami mogą być więc zarówno harcerze, jak i pracownicy Orange aktywni w programie wolontariatu pracowniczego.
Wolontariuszy warto wcześniej zaprosić do biblioteki/szkoły/domu kultury/pracowni komputerowej czy innego miejsca, w którym ma odbyć się spotkanie, żeby pokazać im salę, pozwolić wypróbować sprzęt, przejrzeć polecane strony internetowe czy testowo przeprowadzić eksperymenty.
Na początku spotkania należy przedstawić wolontariuszy, a na zakończenie publicznie im podziękować. W przypadku uczniów warto też przekazać podziękowania rekomendującemu ich nauczycielowi, dyrektorowi szkoły i rodzicom.
ŹRÓDŁA INFORMACJI
Podczas spotkania wykorzystywane są następujące materiały do pobrania (opublikowane na stronie Tygodnia z Internetem 2013 jako elementy scenariusza):
- Prezentacja PowerPoint "Zagrajmy w eksperymenty",
- Karty eksperymentów zawierające instrukcję, jak krok po kroku przeprowadzić eksperyment oraz krótkie wyjaśnienie zjawisk, praw i pojęć, jakie ilustruje dany eksperyment. Karty są dostępne do pobrania przy opisie każdego ekjsperymentu.
- Wykaz linków – adresów stron internetowych do wykorzystania w czasie spotkania lub w celu przygotowania się do niego.
- Zestawy naklejek - do wydrukowania i wykorzystania podczas oceny przeprowadzanych eksperymentów przez uczestników spotkania. Naklejki można pobrać ze strony zagrajweksperymenty.pl, przygotowanej przez Laboratorium EE - partnera kampanii. Naklejki najlepiej jest wydrukować na papierze samoprzylepnym, można tez użyć zwykłego papieru oraz kleju lub taśmy klejącej.
Prezentacja - "Zagrajmy w eksperymenty"
WARTO PRZEMYŚLEĆ
- Jak zaaranżować przestrzeń? Do przeprowadzenia eksperymentów będą potrzebne stoły, biurka lub inne meble. Przed wykonanie niektórych doświadczeń warto zabezpieczyć meble przed zabrudzeniem, np. za pomocą folii. Uczestnicy powinni mieć możliwość skorzystania z łazienki i umycia rąk. Krzesła powinny być ustawione w taki sposób, by uczestnicy mogli po przeprowadzeniu eksperymentu obejrzeć proponowane materiały dostępne w Internecie, np. film wyświetlany na ekranie. W pomieszczeniu powinien być ustawiony komputer z dostępem do Internetu, podłączony do rzutnika multimedialnego i głośniczków. Komputer jest obsługiwany przez osobę prowadzącą lub wolontariusza. Podczas przeprowadzania eksperymentu osoby spoza drużyny, która w danej chwili przeprowadza eksperyment, powinny mieć możliwość obserwowania eksperymentu, by potem móc ocenić drużynę i przyznać jej punkty.
- Jak podzielić uczestników na drużyny? Uczestnicy mogą zgłaszać się w drużynach, ale może się zdarzyć, że ktoś przyjdzie na spotkanie indywidualnie. Takie osoby należy poprosić o utworzenie drużyny (jeśli są przynajmniej trzy osoby) lub o dołączenie do już istniejących.
- Do przeprowadzenia eksperymentów będą potrzebne akcesoria – warto przygotować je wcześniej i przechować np. w sąsiednim pomieszczeniu.
- Czy jest szansa na przygotowanie nagród dla uczestników? Jeśli nie będzie to możliwe, to można członków zwycięskiej drużyny uhonorować specjalnym tytułem Superodkrywcy i wręczyć stosowny dyplom, a pozostałym osobom uczestniczącym w spotkaniu przekazać dyplomy za uczestnictwo.
Do pobrania (wystarczy uzupełnić dane):
>> dyplom dla uczestnika - szablon (plik Microsoft Publisher)
>> dyplom dla uczestnika - szablon (plik PDF)
>> dyplom dla zwycięzcy w konkursie (plik Microsoft Publisher)
>> dyplom dla zwycięzcy w konkursie (plik PDF)
Działania promocyjne przed spotkaniem
Co najmniej dwa tygodnie przed terminem spotkania należy:
- Wywiesić plakaty promujące spotkanie w przestrzeni miejscowości, w szkole, bibliotece, urzędzie gminy, domu kultury, na miejscowej tablicy ogłoszeń itd.
do pobrania (wystarczy uzupełnić datę, godzinę i adres):
>> plakat (plik Microsoft Publisher)
>> plakat (plik PDF)
- Zadbać o jak najszerszą dystrybucję ulotek zapraszających do udziału w spotkaniu np. biblioteki mogą je wkładać do wypożyczanych książek niczym zakładkę, można też wyłożyć je w domu kultury, urzędzie gminy, na przystanku autobusowym, w sklepie, na poczcie itd. Można też poprosić wolontariuszy o wrzucenie ulotek do skrzynek pocztowych w prywatnych domach i mieszkaniach.
do pobrania (wystarczy uzupełnić datę, godzinę i adres):
>> ulotka (plik Microsoft Publisher)
>> ulotka (plik PDF)
- Zaprosić wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub innych gości specjalnych, na przykład znanego miejscowego naukowca lub pasjonata nauki.
>> wzór zaproszenia do pobrania (wystarczy uzupełnić i wydrukować)
- Wysłać informację prasową do mediów, z opisem spotkania i zaproszeniem dziennikarzy do wzięcia w nim udziału
>> wzór informacji prasowej do pobrania
- Można też zamieścić informację o spotkaniu lub banner na stronie internetowej biblioteki/szkoły/domu kultury czy gminy, na Facebooku, na lokalnym portalu informacyjnym czy forach mieszkańców. Można też wysłać zaproszenia pocztą elektroniczną.
>> trzy bannery na stronę internetową do pobrania
Czy wszystko zostało przygotowane? - lista sprawdzająca
|
1 |
Zgłosiłem/zgłosiłam, że wezmę udział w Tygodniu z Internetem (od 18 lutego na www.biblioteki.org będzie można zgłosić chęć udziału w akcji – rejestracja nie jest obowiązkowa, ale dzięki niej będzie można np. łatwiej pozyskać wolontariuszy). |
|
|
2 |
Zostały przeprowadzone działania promocyjne (plakaty, ulotki, informacja prasowa, zaproszenia, informacje na witrynach internetowych itd.). |
|
|
3 |
Zostały zebrane zgłoszenia od uczestników (opcjonalnie). |
|
|
4 |
Wybrana została osoba do poprowadzenia spotkania. |
|
|
5 |
Wolontariusze potwierdzili obecność, znają swoje zadania, są przygotowani. |
|
|
6 |
Goście specjalni i dziennikarze potwierdzili obecność. |
|
|
7 |
Sprzęt (komputer z dostępem do Internetu, podłączony do rzutnika i głośniczków) jest skompletowany i sprawdzony. |
|
|
8 |
Prędkość Internetu została przetestowana. |
|
|
9 |
Filmy i inne materiały z Internetu do wyświetlenia podczas spotkania zostały sprawdzone i działają (linki są aktualne). |
|
|
10 |
Działanie formularza rejestrującego udział w „Tygodniu z Internetem 2013” zostało sprawdzone. |
|
|
11 |
Osoba prowadząca spotkanie zna swoje zadania, ma wydrukowane karty eksperymentów, zapoznała się z ich treścią. |
|
|
12 |
Osoba prowadząca, wolontariusze i inni pomagający w organizacji spotkania zapoznali się dokładnie ze scenariuszem, poszczególnymi stronami internetowymi, eksperymentami do przeprowadzenia. Na komputerze jest otwarty slajd powitalny. |
|
|
13 |
Ustawienie mebli i sprzętu w sali jest zaplanowane, osoby odpowiedzialne za aranżację - wyznaczone. |
|
|
14 |
Lista obecności jest wydrukowana i wyłożona przy wejściu. |
|
|
15 |
Poczęstunek został zamówiony /zorganizowany (opcjonalnie). |
|
|
16 |
Przygotowane są: arkusze papieru, pisaki, naklejki. |
|
|
17 |
Nagrody / dyplomy są przygotowane. |
|
|
18 |
Ulotki z listą linków zostały wydrukowane i wyłożone w pomieszczeniu. |
|
|
19 |
Aparat fotograficzny do robienia zdjęć jest przygotowany i sprawny (ma naładowaną baterię i wolne miejsce na karcie pamięci). |
|
>> lista sprawdzająca do pobrania
Przebieg spotkania
PRZYWITANIE (10 minut)
Przy wejściu uczestnicy wpisują swoje imię i nazwisko na przygotowaną wcześniej listę obecności. Lista może być później potrzebna do zgłoszenia uczestników spotkania w internetowym liczniku akcji „Tydzień z Internetem 2013”. Na ekranie wyświetlony jest już slajd powitalny (można pobrać go niżej lub poprosić np. dzieci lub wolontariuszy o przygotowanie takiego slajdu).
>> slajd powitalny do pobrania
Osoba prowadząca spotkanie wita uczestników, gości specjalnych, dziennikarzy i wolontariuszy. Warto podkreślić, że spotkanie odbywa się w ramach międzynarodowej akcji „Tydzień z Internetem 2013”. Następnie osoba prowadząca przekazuje krótką informację o spotkaniu: na czym będzie polegać, ile będzie trwało, jaka jest rola wolontariuszy.
Osoba prowadząca zapoznaje obecnych z przestrzenią. Warto przewidzieć czas na zadanie pytań przez uczestników.
Drużyny uczestników przedstawiają się, mogą też wybrać dla siebie nazwy, np. „Młodzi Eksperymentatorzy”, „Przyszli Nobliści”, „Fizycy Pasjonaci”, „Łowcy tajemnic” itp. (warto zachęcić drużyny do wymyślenia swoich propozycji nazw).
ZAGRAJMY W EKSPERYMENTY (80-110 minut)
Uwaga! W tej części ważne jest pilnowanie czasu przez osobę prowadzącą spotkanie – eksperymentów do przeprowadzenia jest dużo, a część z nich (dwa końcowe) powinna być przeprowadzona poza budynkiem. Ponadto potrzebna jest osoba do pomocy przy obsłudze komputera (włączanie odpowiednich linków itd.) – dzięki temu spotkanie zostanie sprawniej przeprowadzone. Na komputerze warto wcześniej otworzyć (w kartach przeglądarki) strony wykorzystywane podczas spotkania, np. filmy do wyświetlenia po przeprowadzeniu eksperymentu.
Warto też zadbać, by eksperymentowanie było dla uczestników grą, zabawą, a nie działaniem kojarzącym się ze szkolnym obowiązkiem. Dlatego dobrze jest być elastycznym, przygotować się na niesprzyjające okoliczności (np. złą pogodę) i uwzględnić uwagi uczestników do przebiegu spotkania. Można np. skrócić lub wydłużyć czas poszczególnych eksperymentów, eksperymenty plenerowe zastąpić oglądaniem materiałów wideo (jeśli z powodu złej pogody nie będzie możliwości ich przeprowadzenia) itp.
Drużyny losują kolejność, w jakiej będą przeprowadzać eksperymenty. Każda drużyna otrzymuje wydrukowaną (przynajmniej jedną) kartę eksperymentu. Osoba prowadząca (i / lub wolontariusz) ustawia na stole (lub innej przeznaczonej do tego powierzchni) przygotowane wcześniej akcesoria. Aby spotkanie przebiegało sprawniej, akcesoria do eksperymentów wymieniane są w przerwie pomiędzy kolejnymi eksperymentami – w tym czasie uczestnicy oglądają wyświetlane na ekranie filmy.
ZMYSŁ: SŁUCH
Eksperyment: SZKLANA ORKIESTRA
>>Karta eksperymentu do pobrania
- Skąd bierze się dźwięk?
- Co to jest fala dźwiękowa?
- Kiedy dźwięki są wysokie, a kiedy niskie?
- Jak można zagrać melodię za pomocą naczynia szklanego z wodą?
- Kilka (5-8) takich samych naczyń szklanych, np. kieliszki, szklanki, „literatki” (warto przygotować kilka zapasowych naczyń na wypadek, gdyby któreś zostały stłuczone)
- Woda
- Do naczyń wlewamy wodę, tak aby w każdym naczyniu była różna ilość wody.
- Na przygotowanej powierzchni ustawiamy naczynia w rzędzie (jedno obok drugiego) w kolejności: od największej ilości wody do najmniejszej.
- Przygotowujemy do wyświetlenia film pokazujący efektowny przykład grania na naczyniach szklanych (film pokazujemy po zakończeniu eksperymentu przez wszystkie grupy uczestników).
- Zwilżamy palec wodą i wodzimy nim po krawędziach kolejnych naczyń wydobywając dźwięki.
- Sprawdzamy, które naczynia wydają dźwięki wyższe, a które niższe.
- Każda osoba w drużynie gra na jednym naczyniu i wszyscy próbują zagrać razem (jak orkiestra) jakąś znaną prostą melodię, np. „Wlazł kotek na płotek”.
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Zawodowi muzycy wykorzystują naczynia szklane tak, jak inne instrumenty muzyczne. Polski zespół Glass Duo na swoich koncertach gra na „szklanej harfie” zbudowanej z kieliszków wypełnionych wodą utwory muzyki klasycznej, m.in. dzieła Fryderyka Chopina.
- Harmonikę szklaną - specjalny instrument składający się ze szklanych kieliszków przymocowanych do obracającego się wałka - skonstruował wybitny oświeceniowy uczony Benjamin Franklin. Komponowali na nią utwory znani kompozytorzy, m.in. Mozart i Beethoven. Instrumentu przestano używać, bo rzekomo wywoływał u słuchających zaburzenia umysłowe. Współczesna wersja harmoniki szklanej, czyli zestaw kieliszków wypełnionych wodą, nosi nazwę „harfa szklana” lub „anielskie organy”.
- Wysokość dźwięku regulujemy za pomocą ilości wody w naczyniu: im więcej wody, tym dźwięk będzie niższy.
- Przed rozpoczęciem gry należy umyć ręce. Jeśli nasze palce będą brudne (otłuszczone), nie uda nam się wydobyć dźwięku.
- Na wysokość wydobywanego dźwięku możemy też wpłynąć zmniejszając lub zwiększając nacisk palca na krawędź naczynia, a także zwalniając lub przyspieszając ruch palca.
- Co to jest ciecz nienewtonowska i dlaczego tak się nazywa?
- Jak samodzielnie przygotować ciecz nienewtonowską i co można z nią zrobić?
- Miska, półmisek lub duży głęboki talerz
- Mąka ziemniaczana lub kukurydziana i woda (w proporcji ok. 1:1)
- (Opcjonalnie) łyżka lub inny przedmiot do mieszania cieczy (ciecz można mieszać rękami)
- Mała i lekka piłka do gry (np. do ping ponga) lub inny lekki kulisty przedmiot
- Miejsce, w którym można zrobić trochę bałaganu i w którym jest możliwość skorzystania z łazienki (dotykając ciecz i badając jej właściwości nieco się pobrudzimy)
- Ręczniki papierowe, folia (worki na śmieci lub reklamówki), taśma klejąca
- Kosz na śmieci
- Powierzchnię, z której będziemy korzystać podczas eksperymentu, przykrywamy folią, by uchronić ją przed zabrudzeniem. W tym celu można wykorzystać worki na śmieci lub reklamówki, które rozcinamy i sklejamy taśmą klejącą. Przygotowujemy akcesoria.
- Przygotowujemy do wyświetlenia film pokazujący jazdę rowerem po zbiorniku wypełnionym cieczą nienewtonowską (film pokazujemy po zakończeniu eksperymentu przez wszystkie grupy uczestników).
- Do naczynia wsypujemy mąkę ziemniaczaną, a następnie stopniowo dolewamy wodę cały czas mieszając – aż do momentu uzyskania cieczy o konsystencji gęstej farby.
- Kolejno dotykamy ciecz i sprawdzamy, jak się zachowuje: zanurzamy ręce (raz szybko, raz wolno), uderzamy pięścią, nabieramy niewielką ilość cieczy w dłonie i lepimy kulki, wrzucamy piłkę do miski z cieczą, potrząsamy naczyniem, w którym znajduje się ciecz.
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Ciecz nazywa się „nienewtonowska”, bo nie można do niej zastosować prawa Newtona. Newton zajmował się m.in. badaniami płynów - jego prawo hydrodynamiczne mówi o tym, że lepkość płynu jest niezmienna, co jest nieprawdą w przypadku cieczy zrobionej z mieszaniny wody i skrobi (tu lepkość zmienia się w zależności od tego, z jaką siłą i jak szybko działamy na ciecz).
- Ciecz nienewtonowska czasami zachowuje się jak ciecz (niczym woda jest płynna i plastyczna), czasami jest bardzo twarda, jak ciało stałe.
- Ciecz nienewtonowska to ciecz, po której można biegać (jeśli wystarczająco szybko stawiamy kroki) albo jeździć rowerem. Dzieje się tak dlatego, że cząsteczki cieczy tworzą sztywną strukturę pod wpływem gwałtownie pojawiającej się siły - naszych kroków. Jednak, gdy zatrzymamy się na chwilę i postoimy w miejscu, na cząsteczki cieczy działa przez dłuższy czas stała siła - nasz ciężar. Struktura cząsteczek rozluźnia się, zaczyna przypominać zwykłą ciecz i dlatego toniemy, niczym w wodzie.
- Ciecz nienewtonowską można „ożywić” wykonując ciekawe doświadczenie. Niewielką ilość cieczy umieszczamy na głośniku podłączonym do wzmacniacza. Pod wpływem emitowanych drgań ciecz zacznie się poruszać tworząc fantastyczne kształty przypominające żywe stworzenie.
- Właściwości cieczy nienewtonowskiej zostały wykorzystane w przemyśle zbrojeniowym: wyprodukowano prototyp kamizelki kuloodpornej wypełnionej substancją, która zachowuje się tak, jak mieszanina wody i skrobi: gdy w kamizelkę uderzy pocisk, substancja twardnieje i chroni przed zranieniem.
- Jak uzyskać pożądaną konsystencję cieczy? Po wsypaniu mąki do naczynia stopniowo dolewamy wodę i mieszamy dotąd, aż mieszanie zacznie sprawiać nam trudność. Wówczas nie należy już dolewać wody - zbyt duża jej ilość sprawi, że ciecz straci swoje właściwości nienewtonowskie i zacznie się zachowywać jak zwykły płyn.
- Gdy do cieczy włożymy rękę powoli, będzie ona zachowywać się jak płyn - uda nam się zanurzyć rękę bez oporów. Spróbujmy jednak uderzyć palcami w powierzchnię cieczy lub zanurzając rękę szybko poruszać palcami – ciecz stanie się twarda!
- Lepiąc kule z naszej cieczy, musimy robić to szybko. Jeśli na chwilę przestaniemy poruszać dłońmi, substancja stanie się płynna.
- Jak działa zmysł węchu, dlaczego człowiek odbiera i rozpoznaje zapachy?
- Od czego zależy intensywność zapachu?
- 20 pustych nieprzezroczystych pojemników (np. kubki po jogurcie, pojemniki na klisze itp.)
- 10 różnych produktów / substancji wydzielających zapachy, np. popularne zioła wykorzystywane w kuchni, kawa, herbata, skórki owoców itp.
- Tkanina lub serwetki do przykrycia pojemników
- Gumki recepturki
- Pisaki, arkusz papieru do notowania
- Niewielką ilość każdego pachnącego produktu rozdzielamy do dwóch różnych pojemników, jeden z nich przykrywamy tkaniną lub serwetką i zabezpieczamy gumką. (Uwaga: każdy pojemnik powinien mieć zbliżoną wagę, a znajdujące się w środku produkty - podobną konsystencję, tak aby można było je rozpoznać tylko za pomocą zapachu). Jeśli mamy 10 różnych pachnących produktów, ich próbki znajdują się w 10 otwartych pojemnikach i 10 przykrytych serwetkami. Każdy pojemnik opisujemy kodem (np. otwarte pojemniki oznaczone są kolejnymi literami alfabetu, a pojemniki przykryte – kolejnymi liczbami).
- Przedstawiamy produkty w otwartych pojemnikach: co znajduje się w każdym pojemniku, czym różnią się zapachy poszczególnych produktów, który z nich jest najbardziej intensywny itp.
- Podczas gdy uczestnicy wykonują eksperyment (wąchają i dopasowują próbki) osoba prowadząca lub wolontariusz notuje na arkuszu papieru wyniki dla każdego uczestnika posługując się kodami pojemników, a gdy wszyscy wykonają doświadczenie, sprawdza, czy zapachy zostały dopasowane prawidłowo.
- Po kolei wąchamy próbki w zamkniętych pojemnikach i dopasowujemy pojemniki tak, aby w obu pojemnikach (otwartym i zamkniętym) były te same produkty. Dzielimy się wrażeniami po przeprowadzonym eksperymencie i skojarzeniami, jakie wywołały poszczególne zapachy. Przypominamy sobie, jakie znamy książki, filmy, piosenki itp., w których znaczącą rolę odgrywa zapach.
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Wrażliwość na zapachy jest indywidualną cechą każdego człowieka (każda osoba inaczej rozpoznaje i zapamiętuje różne zapachy).
- Węch można „przeforsować”: jeśli przez długi czas odczuwamy zbyt intensywny zapach, możemy osłabić lub nawet utracić swój węch.
- Człowiek rozpoznaje inne zapachy niż zwierzęta (np. ludzie nie wyczuwają naturalnych feromonów wytwarzanych przez owady).
- Człowiek może rozpoznać ponad 10 tysięcy różnych zapachów.
- Cząsteczki pachnących substancji są przenoszone przez parę. Substancje ciepłe lub gorące mają zapach bardziej intensywny niż zimne, ponieważ dzięki parowaniu w powietrzu unosi się więcej cząsteczek.
- Mokry pies ma silniejszy zapach niż pies suchy: w wilgotnym środowisku znajduje się więcej cząsteczek zapachu, ponieważ wilgoć powoduje ich większe skoncentrowanie.
- Zapachy odbieramy za pomocą receptorów węchu - komórek węchowych, które znajdują się w jamie nosowej (człowiek posiada ok. 5 milionów komórek węchowych, podczas gdy pies ma ich ok. 200 milionów).
- Po odebraniu bodźca zapachowego receptory wysyłają sygnał o nim do różnych części mózgu odpowiedzialnych za rozpoznawanie zapachów i za emocjonalną reakcje na nie.
- W jaki sposób człowiek odbiera bodźce smakowe?
- Od czego zależy smak różnych potraw?
- Dlaczego w niektórych sytuacjach tracimy smak?
- Garnek (min. 1,5 litra)
- Sól kuchenna (ok. 30 g)
- 9 szklanek (0,25 l)
- Przegotowana letnia woda
- Pisak do folii
- Jednorazowe plastikowe łyżeczki
- Nalewamy do garnka 1 litr przegotowanej, letniej wody, dosypujemy do niej 6 łyżek stołowych soli kuchennej i dokładnie mieszamy; szklanki ustawiamy w szeregu i numerujemy pisakiem do folii (od 1 do 9).
- Do szklanek nr 1 i 2 nalewamy przygotowany roztwór; na szklance nr 1 piszemy pisakiem 30/1000 (stężenie soli wynosi 30 g na 1000 g wody), ze szklanki nr 2 przelewamy połowę płynu do szklanki nr 3 i dopełniamy oba naczynia czystą wodą; na szklance nr 2 piszemy pisakiem do folii 15/1000, a zawartość szklanki nr 3 przelewamy w połowie do szklanki nr 4.
- Ponownie uzupełniamy szklanki i dzielimy zawartość na pół, aż do uzyskania coraz mniej stężonych roztworów soli w kolejnych szklankach - w szklance nr 9 stężenie będzie wynosiło 0,12/1000.
- Korzystając z jednorazowych łyżeczek kolejno upijamy osoloną wodę ze szklanek (od roztworu o najmniejszym stężeniu w szklance nr 9 do najbardziej słonego w szklance nr 1) i opisujemy swoje wrażenia: kto czuje słony smak przy najmniejszym stężeniu soli w roztworze, a kto przy największym.
- Dzielimy się wrażeniami po wykonanym eksperymencie i opowiadamy o skojarzeniach, jakie wywołują u nas różne smaki, a także o tym, jakie znamy filmy, książki, piosenki itp., w których znaczącą rolę odgrywa zmysł smaku.
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Za odczuwanie smaku odpowiedzialne są specjalne komórki - receptory smakowe znajdujące się na języku, podniebieniu, w gardle i przełyku. Istnieje 5 typów receptorów - każdy z nich odbiera jeden z pięciu podstawowych smaków: słodki, kwaśny, słony, gorzki, umami. Zbiorowiska receptorów smakowych to kubki smakowe.
- Smak odczuwamy nie tylko za pomocą kubków smakowych – pomocne są także inne zmysły: węch i wzrok. Jeśli tracimy powonienie np. z powodu kataru, słabiej odczuwamy smaki. Jeśli spróbujemy jakąś dobrze znaną potrawę mając zasłonięte oczy i zaciśnięty nos, możemy nie rozpoznać jej smaku.
- Wskutek błędnej interpretacji wyników badań przeprowadzonych pod koniec XIX wieku, przez wiele lat uważano, że różne części języka odpowiadają za czucie różnych smaków - powstała tzw. mapa rozmieszczenia kubków smakowych. W rzeczywistości wszystkie rodzaje kubków smakowych są rozmieszczone na całej powierzchni języka i każdy fragment języka może odczuwać każdy ze smaków. Zdarza się jednak, że niektóre rejony języka różnią się wrażliwością na różne bodźce smakowe.
- Umami to inaczej smak kwasu glutaminowego (tak właśnie smakuje popularny dodatek do żywności glutaminian sodu). Trudno rozpoznać umami jako odrębny smak – zwykle występuje on w połączeniu z innymi smakami, zwłaszcza słonym. Intensywny smak umami ma sos sojowy – jest to smak charakterystyczny dla kuchni azjatyckiej.
- Jak powstają bańki mydlane?
- Dlaczego na bańkach mydlanych widać tęczowe barwy?
- Dlaczego bańki szybko pękają i jak sprawić, by były bardziej trwałe?
- Naczynie z wodą
- Płyn do mycia naczyń
- Gliceryna
- Przyrządy do dmuchania baniek: słomki (z przyciętymi i rozszerzonymi końcówkami), rurki od długopisu (bez wkładu i skuwki) lub kawałek drutu, z którego wykonamy pętlę
- Rękawiczki z materiału
- Do naczynia wlewamy ciepłą lub letnią wodę (ok. 1 litr), ok. 30 ml płynu do mycia naczyń, ok. 15 ml gliceryny, mieszamy.
- Wyświetlamy film pokazujący, jak można zrobić ogromne bańki (eksperyment będziemy wykonywać poza salą z komputerem i ekranem, więc film warto pokazać przed rozpoczęciem eksperymentu).
- Przechodzimy wraz z drużynami uczestników na zewnątrz budynku lub do wcześniej przygotowanego pomieszczenia - takiego, które może być zabrudzone czy zmoczone wodą.
Przebieg eksperymentu:
- Zanurzamy w miksturze przygotowane przyrządy i wydmuchujemy bańki.
- Obserwujemy tworzące się na bańkach barwy tęczy.
- Bawimy się bańkami obserwując ich zachowanie, np. chwytamy bańki w ręce za pomocą rękawiczek i odbijamy do siebie jak piłkę.
- Opowiadamy, z czym kojarzą nam się bańki mydlane, jakie znamy metafory lub porównania związane z bańkami, co może symbolizować bańka mydlana itp.
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Korzystając ze specjalnych ramek (np. sześciennych) można zrobić bańki o innych kształtach niż kula.
- Dlaczego bańki tak szybko pękają? Woda pod własnym ciężarem spływa w dół bańki, co sprawia, że górna część błony staje się coraz cieńsza i bańka pęka.
- Gdy wydmuchujemy bańkę, jej powierzchnia początkowo jest bezbarwna. Tęczowe kolory pojawiają się dopiero wtedy, gdy błona staje się wystarczająco cienka. Dzieje się tak dzięki zjawisku interferencji światła w cienkich warstwach. Podobne kolory można zobaczyć na plamach benzyny na asfalcie.
- Jeśli po nadmuchaniu bańki zatkamy otwór przyrządu do dmuchania, bańka „zawiśnie” na przyrządzie, a jej wielkość nie będzie się zmieniać. Gdy odkryjemy otwór, bańka skurczy się i oderwie od przyrządu.
- Aby nasze bańki były bardziej trwałe (nie pękały tak szybko), należy do mieszaniny wody z mydłem dodać gliceryny, która utrudnia parowanie wody.
- Bańki powstają z mieszaniny wody i mydła ( lub płynu do mycia naczyń itp.). Mydło (lub płyn) zmniejsza napięcie powierzchniowe wody i jednocześnie tworzy cienkie warstwy na obu stronach jej powierzchni.
- Tęczowe barwy bańki mydlanej powstają w efekcie zjawiska iryzacji (nazywanego też tęczowaniem).
- Jak wywołać gwałtowną reakcję chemiczną za pomocą napoju gazowanego i cukierka mentosa?
- Jak eksperyment naukowy stał się internetowym fenomenem?
- Kilka butelek coca-coli i coca-coli light
- Cukierki mentosy (po ok. 1 paczce cukierków dla każdej grupy)
- Uwaga! Ten eksperyment należy przeprowadzić w plenerze!
- Przygotowujemy butelki z napojami i cukierki mentosy (przynajmniej jedna zamknięta butelka coca-coli i coli light dla każdej grupy).
- Przygotowujemy do wyświetlenia film z serii filmów firmy EepyBird, które stały się internetowym fenomenem (film pokazujemy po zakończeniu eksperymentu przez wszystkie grupy uczestników, po powrocie do sali z komputerem i ekranem).
- Przechodzimy wraz z drużynami uczestników na zewnątrz budynku – w miejsce które można zamoczyć płynem.
- Otwieramy butelki coca-coli i wkładamy do nich po kilka cukierków. Obserwujemy, jak napój buzuje i tworzy się spieniony „gejzer”. Uwaga: reakcja może być gwałtowna – po włożeniu mentosów do butelki trzeba szybko się od niej odsunąć!
- To samo doświadczenie powtarzamy z butelkami coli light. Uwaga: reakcja może być gwałtowna – po włożeniu mentosów do butelki trzeba szybko się od niej odsunąć!
- Po powrocie do budynku oglądamy film pokazujący efektowne eksperymenty z colą i mentosem, dyskutujemy i dzielimy się wrażeniami z eksperymentu - czy wiemy, dlaczego doszło do tak gwałtownej reakcji?
- Na zakończenie każda grupa ocenia eksperyment korzystając z naklejek, które zamieszcza na przygotowanym arkuszu papieru. Zachęcamy do skorzystania z systemu oceny eksperymentów dostępnego na stronie "Zagrajmy w eksperymenty!", przygotowanej przez Laboratorium EE. Uczestnicy mogą samodzielnie ocenić eksperymenty wypełniając krótkie anonimowe ankiety i sprawdzić, jak dany eksperymet ocenili inni uczestnicy spotkań.
- Film firmy EepyBird z 2006 roku, pokazujący doświadczenie z colą i mentosami, stał się pierwszym w historii filmem „wiralnym”, czyli takim, który błyskawicznie zyskuje popularność, a informacja o nim rozprzestrzenia się w Internecie jak wirus. W pierwszym dniu po opublikowaniu filmu w serwisie YouTube obejrzało go 14000 osób. Filmem zainteresowali się też producenci mentosów, którzy pomysł EepyBird wykorzystali w swojej reklamie.
- W 2008 w Rydze prawie 2000 osób zgromadziło się w jednym miejscu, by pobić rekord Guinessa w liczbie gejzerów wytworzonych za pomocą coli i mentosów.
- Reakcja buzowania napoju i erupcji gejzera to efekt połączenia gazowanego płynu z porowatą powierzchnią mentosa. W maleńkich dziurkach na powierzchni cukierka szybko rosną pęcherzyki dwutlenku węgla. Ponadto ciężki cukierek opada na dno, a powstająca piana wypycha płyn poza butelkę.
- Reakcja, jaką wywołuje cola light, jest dużo bardziej intensywna niż w przypadku zwykłej coca-coli. Cola light zawiera słodzik, który lepiej niż cukier zmniejsza napięcie powierzchniowe płynu, co umożliwia szybsze powstawanie bąbelków.
- W składzie mentosa znajduje się guma arabska, która także zmniejsza napięcie powierzchniowe płynu i tym samym przyspiesza reakcję.
ZAKOŃCZENIE (20 minut)
- Poczęstunek (opcjonalnie).
- Podliczanie punktów przyznanych grupom oraz głosów oddanych na poszczególne eksperymenty (dane dotyczące eksperymentów są wprowadzane na stronę WWW przygotowaną przez Laboratorium EE)
- Rozdanie nagród zwycięskim grupom i / lub dyplomów dla zwycięzców i uczestników. Nagrody i dyplomy może wręczać gość specjalny, np. burmistrz czy wójt (opcjonalne).
- Zachęcenie do dalszego szperania w Internecie, eksperymentowania i pogłębiania wiedzy na temat zjawisk zaobserwowanych podczas spotkania. Osoba prowadząca spotkanie może też powiedzieć, w jaki sposób jej instytucja może dalej pomagać w zdobywaniu wiedzy lub gdzie można uzyskać przydatne informacje.
- Pamiątkowe zdjęcie wszystkich drużyn (dla mediów, na stronę internetową, Facebook itd.). Uwaga! Warto uzyskać zgodę na wykorzystanie wizerunku osób znajdujących się na zdjęciu do celów promocyjnych czy na potrzeby konkursu towarzyszącego kampanii „Tydzień z Internetem”.
>> wzór zgody na wykorzystanie wizerunku (na potrzeby konkursu "Odkrycia - Przeżycia")
>> wzór zgody na wykorzystanie wizerunku (na potrzeby własnych działań promocyjnych)
- Podziękowanie za udział w spotkaniu, podziękowanie dla partnerów, sponsorów, wolontariuszy. Prowadzący może zapowiedzieć inne zbliżające się wydarzenia.
EFEKTY SPOTKANIA
Działania promocyjne po spotkaniu:
- Można przesłać pisemne podziękowanie gościom specjalnym.
- Warto przygotować krótką relację ze spotkania dla mediów i rozesłać wraz z kilkoma zdjęciami dokumentującymi wydarzenie.
- Relację i zdjęcia ze spotkania można też umieścić na stronach internetowych (organizatora spotkania, urzędu gminy, lokalnym portalu informacyjnym).
- Jeśli zostały zebrane adresy email uczestników spotkania, można wysłać im kilka zdjęć na pamiątkę.
- Można zorganizować wystawę zdjęć zrobionych podczas spotkania.
- Można umówić się na kolejne spotkania o podobnej tematyce, w trakcie których będą wykorzystywane inne źródła internetowe i przeprowadzane inne eksperymenty, wykonywane inne ćwiczenia lub gry (np. www.hodowla-gwiazd.pl)
INFORMACJE O KONKURSIE
Częścią kampanii Tydzień z Internetem 2013 jest konkurs „Odkrycia – Przeżycia” dla organizatorów oraz uczestników spotkań.
Zadanie konkursowe dla uczestników spotkań polega na wypełnieniu formularza online, w tym na dokończeniu trzech zdań:
- Najbardziej zaskoczyło mnie...
- Teraz już wiem, że...
- Internet dla mnie to...
Zadanie konkursowe dla instytucji, które zorganizowały spotkanie według jednego z zaproponowanych scenariuszy, będzie polegało na przygotowaniu fotoreportażu o uczestnikach spotkania pod hasłem „Teraz już wiemy, że...”.
Uwaga! Latarnicy Polski Cyfrowej Równych Szans będą mogli zgłosić do konkursu tę instytucję, w której zorganizowali spotkanie w ramach Tygodnia z Internetem.
Do konkursu można zgłosić się między 25 marca a 15 kwietnia. Przewidziane są atrakcyjne nagrody, przekazane przez Microsoft, Orange Polska i UPC Polska. Szczegółowe informacje o konkursie znajdują się na www.biblioteki.org.
Do pobrania:
Plakat (plik Microsoft Publisher)
Plakat (plik PDF)
Ulotka (plik Microsoft Publisher)
Karta eksperymentu Szklana orkiestra
Karta eksperymentu Stałe czy płynne? Poznajemy ciecz nienewtonowską
Karta eksperymentu Pachnące pary - rozpoznajemy i zapamiętujemy różne zapachy
Karta eksperymentu Tęczowe bańki
Karta eksperymentu Mentos + cola =... gejzer!
Prezentacja "Zagrajmy w eksperymenty"
Banner Jak zrobić gigantyczne bańki mydlane
Banner Słodki, słony, gorzki, kwaśny... A jak smakuje umami?
Banner Czy woda i szklanki wystarczą do stworzenia prawdziwej orkiestry?
Wzór zgody na wykorzystanie wizerunku (na potrzeby konkursu "Odkrycia - Przeżycia")
Wzór zgody na wykorzystanie wizerunku (na potrzeby własnych działań promocyjnych)
Lista sprawdzająca do pobrania
Dyplom dla uczestnika - szablon (plik Microsoft Publisher)
Dyplom dla uczestnika - szablon (plik PDF)
Dyplom dla zwycięzcy w konkursie (plik Microsoft Publisher)
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 3.0 Polska.
